Elektrik enerjisi, modern yaşamın vazgeçilmez bir unsuru haline gelmiştir. Ancak elektrik doğru şekilde kullanılmadığında ciddi tehlikeler doğurabilir. Elektrik kaçağı, hem insan sağlığı hem de elektrikli cihazlar açısından önemli bir risk oluşturur. Bu riski ortadan kaldırmak ve güvenli bir elektrik sistemi sağlamak için topraklama sistemi büyük önem taşır. Topraklama, yalnızca bir tercih değil; yasal bir zorunluluk ve hayati bir güvenlik önlemidir.
Topraklama; bir elektrik tesisatında oluşabilecek kaçak akımların, düşük dirençli bir yol üzerinden güvenli şekilde toprağa iletilmesini sağlayan sistemdir. Bu sistem sayesinde cihazlarda meydana gelen arızalarda, elektrik akımı insan vücudu yerine toprağa yönlendirilerek elektrik çarpması riski ortadan kaldırılır.
• İnsan hayatını korur: Elektrikli cihazlara temas eden kişilerin akıma kapılmasını engeller.
• Cihazları korur: Ani voltaj dalgalanmaları ve kaçak akımlar nedeniyle oluşabilecek arızaların önüne geçerek cihaz ömrünü uzatır.
• Yangın riskini azaltır: Kontrolsüz elektrik akımlarının sebep olabileceği yangınları önler.
• Yasal yükümlülüktür: Elektrik tesisatıyla ilgili birçok yönetmelikte topraklama zorunlu kılınmıştır. Uygun yapılmaması durumunda idari yaptırımlar uygulanabilir.
Topraklama, kullanım amacına ve uygulama alanına göre dört ana başlık altında incelenir:
1. 1. Koruma Topraklaması
Elektrikli cihazlarda oluşabilecek arıza durumlarında, insanları ve canlıları tehlikeli temas gerilimlerine karşı korumak amacıyla yapılır. En yaygın kullanılan topraklama türüdür. Örneğin prizlerde yer alan toprak hattı bu kapsamdadır.
2. 2. İşletme Topraklaması
Elektrik enerjisinin güvenli ve kararlı bir biçimde iletilmesi için enerji üretim, iletim ve dağıtım sistemlerinde kullanılan topraklamadır. Gerilim seviyesini dengelemek ve sistem kararlılığını sağlamak için uygulanır.
3. 3. Fonksiyon Topraklaması
Belirli sistem veya cihazların doğru çalışmasını sağlamak amacıyla yapılan özel amaçlı topraklamadır. Örneğin yıldırımdan korunma sistemleri, haberleşme altyapıları veya raylı sistemlerde kullanılır.
4. 4. Temel Topraklaması
Bina temel inşaatı sırasında, beton içerisine yerleştirilen iletkenlerle yapılan ve kalıcı topraklama sağlayan sistemdir. Potansiyel dengeleme işlevi görür ve özellikle yıldırıma karşı koruma sistemlerinde büyük önem taşır.
Elektrik sistemlerinde güvenlik hiçbir şekilde ihmal edilmemelidir. Topraklama, sadece teknik bir gereklilik değil, aynı zamanda hayat kurtaran bir önlemdir. Yeni yapılarda projelendirme aşamasından itibaren doğru şekilde uygulanmalı, mevcut tesisatlarda ise periyodik kontrollerle topraklama sisteminin güvenliği ve işlevselliği düzenli olarak denetlenmelidir.
Unutulmamalıdır ki; topraklama ihmali, geri dönüşü olmayan sonuçlar doğurabilir.
Elektrik tesisatlarında güvenliğin
sağlanması yalnızca sistemin kurulmasıyla bitmez; bu güvenliğin sürdürülebilir
olması için sistemin düzenli olarak kontrol edilmesi gerekir. Topraklama
ölçümü, elektriksel güvenliğin devamlılığını sağlamak için yapılan en önemli
kontrollerden biridir.
Topraklama, bir elektrik tesisatının temel güvenlik öğesidir. Bu temel ne kadar sağlam olursa, işletmelerde elektrik kaynaklı tehlikelerin önlenmesi de o kadar etkili olur. Topraklama ölçümünün periyodik olarak yapılmasının başlıca nedenleri şunlardır:
• Elektrik sisteminde oluşabilecek kaçak
akımların güvenli bir şekilde toprağa iletilip iletilmediğinin kontrol
edilmesi.
• İşletme boyunca çalışan personelin can
güvenliğinin sağlanması.
• İş sağlığı ve güvenliği yönetmeliklerine
uygunluğun denetlenmesi.
• Koruma elemanlarının (sigorta, kaçak akım
rölesi, vb.) doğru çalışıp çalışmadığının kontrol edilmesi.
• Elektrik sisteminde olası arızaların
önceden tespit edilmesi.
Topraklama ölçüm süreci, yalnızca cihazla
yapılan bir işlemden ibaret değildir. Ölçüm ve değerlendirme işlemleri belirli
adımlar ve yönetmeliklere göre yapılmalıdır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken
aşamalar:
1. Gözle Muayene: Koruma iletkenlerinin,
bağlantı noktalarının ve iletken bütünlüğünün kontrol edilmesi gerekir.
2. Yalıtım Direnci Ölçümü: Elektrik
tesisine ait yalıtım seviyeleri ölçülmeli ve izolasyon kalitesi
değerlendirilmelidir.
3. Toprak Direnci Ölçümü: Toprağın elektrik
akımına karşı gösterdiği direnç (Ω cinsinden) özel cihazlarla ölçülmelidir.
4. Topraklama Cihazının Kontrolü: Ölçüm
yapılacak cihazın kalibrasyonu ve doğru çalıştığından emin olunmalıdır.
5. Tesisin Genel Topraklama Düzeninin
İncelenmesi: Özellikle fabrika, atölye gibi büyük tesislerde topraklama
altyapısının uygunluğu denetlenmelidir.
Topraklama ölçüm işlemi sonrasında
hazırlanan rapor, denetim ve belgelendirme sürecinin önemli bir parçasıdır.
Rapor, aşağıdaki bilgileri içermelidir:
• Ölçümü talep eden ve yapan kişilerin adı,
unvanı ve iletişim bilgileri.
• Ölçümün yapıldığı tarih ve bu tarihteki
çevresel/toprak durumu.
• Ölçüm yapılan testin türü ve yöntemi.
• Kullanılan ölçüm cihazının markası,
modeli ve kalibrasyon bilgileri.
• Elde edilen ölçüm değerleri ve
yönetmeliklere göre karşılaştırması.
• Mevzuata aykırı sonuç varsa alınması
gereken önlemler ve öneriler.
Topraklama ölçümleri, yalnızca Elektrik
Mühendisleri Odası’na (EMO) kayıtlı, gerekli yetki belgelerine sahip elektrik
mühendisleri tarafından yapılmalıdır. Bu kişilerin sahip olması gereken
belgeler:
1. Elektrik SMM (Serbest Müşavir Mühendis)
belgesi
2. Topraklama yetkilendirme belgesi
3. Elektrik iç tesisat denetimi ve
raporlama yetki belgesi
4. Ölçüm cihazlarının geçerli kalibrasyon
belgeleri
5. EkipNet sistemine kayıtlı mühendis olma
şartı
Elektriksel güvenlik denetimlerinde
kullanılan bazı temel raporlar şunlardır:
1. Topraklama Ölçüm Raporu
2. Elektrik İç Tesisleri Denetim ve Muayene
Uygunluk Belgesi
3. Yıldırımdan Korunma (Paratoner) Tesisat
Ölçüm ve Muayene Raporu
4. Katotik Koruma Ölçüm Raporu
Sonuç olarak, topraklama ölçümü yalnızca
bir formalite değil; elektrik güvenliğinin temelini oluşturan yaşamsal bir
zorunluluktur. Hem yasal mevzuata uygunluk hem de insan hayatını korumak
açısından ihmal edilmemesi gereken bu işlem, uzman kişiler tarafından
titizlikle yapılmalı ve doğru şekilde raporlanmalıdır.
